Kripto Paraların Hukuki Niteliği
Kripto Paraların Hukuki Niteliği
GİRİŞ
Günümüzde her geçen gün kullanımı artan kripto paralar bir değişim aracı gibi görülmektedir. Pandemi sürecinin uzamasıyla evden çıkamayan insanlar bu alana daha çok yönelmiştir. Türkiye’de yaklaşık 3 milyon yatırımcı bulunmaktadır.
İlk defa Satoshi Nakamoto rumuzlu kişi ya da bir grup tarafından 1 2008 yılında bir çalışma grubuna gönderilen “Bitcoin: Uçtan Uca Elektronik Ödeme Sistemi” (Bitcoin: A Peer-to - peer Electronic Cash System ) başlıklı makale ile Bitcoin duyurulmuştur 2. Bitcoin bilinen ilk kripto paradır 3. Bitcoin ağı 3 Ocak 2009’da faaliyete geçmiştir 4. İlk Bitcoin işlemi ise 12 Ocak 2009 tarihinde Satoshi Nakamoto’nun Hal Finley’e 10 Bitcoin göndermesiyle yapılmıştır 5 Bitcoinle ilk resmi ticari alım 2010 yılında L. Hanyecz tarafından bir pizzaya 10 bin bitcoin ödeyerek gerçekleşti.Türkiye’de bir ilk olarak AKBANK, Blockchain teknolojisini kullanarak para transfer işlemini gerçekleştirmek amacıyla Ripple firmasıyla anlaşmıştır6. 2018 yılı sonu itibariyle de Akbank Ripple’ın Blockchain ağını kullanarak Sterlin transferlerine başlamıştır7. Yine İstanbul Nişantaşı’nda bulunan bir alışveriş merkezinde (City’s Alışveriş Merkezi) Bitcoin ATM’si kullanıma sunulmuştur8. Türkiye’deki bazı teknik üniversiteler kripto para borsası geliştirmiştir. Türkiye Dünya genelinde yüzde 16’lık kripto para kullanımında dördüncü sırada yer aldı .Dünya genelinde dördüncü sırada yer alması ile Türkiye, kripto para kullanımında Avrupa birincisi oldu.
BLOCKCHAİN
Blockchain teknolojisi 1991 yılında icat edilmiştir.2008 yılında adını Bitcoinle duyurmuştur. Bitcoin Blockchain sistemi üzerinden hazırlanmış bir kripto paradır. Blockchain’in çok farklı kullanım alanları olduğunun ve sadece Bitcoin için kullanılmadığının da altını çizmek gerekir. Blockchain, blokların birbirine zincir gibi bağlandığı bir dağıtık veri tabanıdır. Veriler bloklara kaydedilir. Sisteme kaydedilen tüm işlemler şifrelenmiş hâlde bloklarda bulunur. Bloklar belirli bir kapasiteye sahiptir. Verilerle bu kapasite dolunca bloğun “Hash” ismi verilen ve bloğa kaydedilmiş tüm işlemlere (verilere) karşılık gelen sabit uzunluktaki bir çıktısı oluşturulur10 . Hash adeta bloğun parmak izi anlamını taşır11. Bir blok dolunca yeni bir blok üretilir ve bunun bir önceki bloğa bağlanması suretiyle de zincir oluşur12 . Bu yeni bloğun girdilerinden birisi de kendisine bağlanan bloğun Hash’idir.O halde blokların birindeki değişme hashını değişterecek dolayısıyla sonraki hashlarda değişecektir. Zincirin orijinal olmadığı bu şekilde anlaşılacaktır. Blockchain sisteminde bir merkez yoktur .Sistem bir merkeze ihtiyaç duymadan iki kullanıcının anonim bir şekilde değiş tokuşunu sağlamaktadır. Bu işleme eşler arası/kullanıcıdan kullanıcıya/uçtan uca (Peer to Peer) denilmektedir. Belirli bir merkezi olmasa bile yapılan bütün işlemler sistemdeki diğer kullanıcılar tarafından görülebilmektedir. Bu olayı sistemin dağınık yapıda olması sağlamaktadır. Blok üretimi süresi yaklaşık 10 dakikadır13. Kötü niyetli bir kişinin sisteme saldırıp başarılı olabilmesi için hesaplama gücü tüm sistemin hesaplama gücünün en az % 51’i olmalıdır14.Görüldüğü gibi verilerin değiştirilmesi zor bir sistemdir.Sistem şeffaflığını ve güvenirliğini bu şekilde sağlamaktadır.
Bitcoin üreten bir devlet veya banka yoktur. Üretime madencilik (mining)üreticiye madenci (miner) denilmektedir .Üreticiler güçlü makineler marifetiyle blok oluşturmak için zor problemleri (blok başlığının Hash’inin hesaplanması) çözerler15. Bunun hesaplanması için tüm madenciler gayret gösterir ve başarılı olan diğer bir deyişle bloğu oluşturan madenci bir ödül kazanır16.Madenciler bu şekilde kripto para kazanmaktadır.Toplam üretilebilecek Bitcoin sayısı 21 milyonla sınırlıdır. Bir bitcoin çok küçük parçalara bölünebilir. Bir bitcoinin milyonda birine satoshi denilmektedir.
Bu sistemde kripto para transferi is özel anahtar kullanılarak oluşturulan açık anahtar vasıtasıyla yapılmaktadır. Bu transferde madenciler sisteme düşen verileri (gönderen, alıcı ve miktarı) daha önce harcanıp harcanmadığı konusunda teğit etmektedir. Bu işlemi yapan madenci sisteme not düşer. Diğer madenciler bu işlemi kontrol eder. Aksi bir durumda bu blok oluşumundan sonra gelen blok oluşumları ziyan olacaktır.
Kanunlarımızda eşyanın tam olarak bir tanımı yoktur. Hukukumuzda genel görüşe göre sınırları belli olan, cismani olan, sahip olunabilen ve kişi dışı olan varlıklara eşya denilmektedir. Fiziksel ve işlevsel olarak bir bütün olmasına sınırlarının belli olması;bu bütünlük sonucunda maddi bir oluşum olmasına cismanilik denilmektedir. Sahip olunabirlik ise mülkiyet olarak elde edilebilmesine denilmektedir. Son olarak kişi dışılık insan bedeninin bir parçası olmaması olarak değerlendirilmektedir.
Bitcoin şüphesiz kişi dışı bir şeydir. Blockchain sisteminde işlemlerin diğer kullanıcılar tarafından görünür olması, işlemlerin geriye dönük incelenebilmesi ve işlemlerin madenciler tarafından kontrol edilmesi sistemin güvenilir ve şeffaf olduğunun göstergesidir. Bu yönüyle işlevsel olarak sınırları bellidir.
Blockchain sisteminde özel anahtar sistemiyle tam olarak kripto paralarda hakimiyet sağlanabilir. Özel anahtara sahip olan kişiler dışında başka kişiler bu hesaplara erişemez. Bu Bitcoinlerin kopyalanması veya çoğatılması mümkün değildir.
Sorun cismani olup olmadığı konusunda başlamaktadır. Hukukumuzda eşyanın tanımıyla ilgili bir kanun maddesinin olduğunu daha öncede belirtmiştim. ‘Taşınır mülkiyetinin konusu, nitelikleri itibarıyla taşınabilen maddî şeyler ile edinmeye elverişli olan ve taşınmaz mülkiyetinin kapsamına girmeyen doğal güçlerdir.’(TMK 762).Bu tanıma göre cismani olmayan hakimiyet altına alınabilen doğal güçler taşınır eşya niteliğinde değerlendirilebilir.
AKSOY DURSUN’a17 göre ise; hukukumuzda, kural olarak, sadece cismani varlıklar eşya olarak kabul edildiğinden, cismani olmayan varlıklar üzerinde ayni hak tesis edilemez. MK m. 762’de, hâkimiyet altına alınabilen doğal güçlere taşınır mülkiyetine ilişkin hükümler uygulanacağı öngörülse de gerçek anlamıyla bir mülkiyet hakkı söz konusu değildir. Bu hüküm ile özel bir mutlak hakkın doğduğunu kabul etmek yerinde olacaktır18.Bu konuda değişen Dünya düzeninde bir kanun boşluğu oluşmuştur. Yazılı hukuk kurallarında ve örf adet hukukumuzda da bununla ilgili bir kural yoktur. Haliyle kripto paralarla ilgili bir sorunda TMK.762 kıyasen uygulanabileceği de düşünülmelidir.
Diğer yandan Almanya ve İsviçre medeni kanunlarına göre de eşya olarak nitelendirilmemektedir.
KRİPTO PARALAR, PARA VEYA EMTİA MIDIR?
Yasalarımızda para veya emtianın tanımı yoktur. Bu şüphesiz bilinçli bırakılmış bir boşluktur. Bunun sebebi para ve emtia kavramını bir kalıba oturtup devletin hareket alanını kısıtlamamaktır. Öncelikle bir şeyin para olarak kabul edilebilmesi için bir merkez tarafından basılması gerekmektedir. Bu yüzden para olarak değerlendiremeyiz Emtia, ticarete konu olan altın, gümüş, petrol, doğal gaz, bakır, pamuk, mısır, buğday, şeker, kahve gibi malların tümüne verilen addır19.Emtia olarak değerlendirilmesi konusu muhtemeldir. En iyi tanımı İngiltere yapmıştır. İngiltere dijital varlık adı altında gruplandırıp vergilendirmiştir.
BAZI ÜLKELERİN BİTCOİNE YAKLAŞIMI
İngiltere, bazı sınırlamalarla birlikte Bitcoini temelde bir para birimi olarak sınıflandırmış ve Bitcoin ile ilgili işlemleri vergiye tâbi tutmuştur20.
Japon hükümeti, Bitcoin de dâhil olmak üzere sanal para birimlerini gerçek para olarak resmen tanımış bulunmaktadır21.
Almanya, 2013’te Federal Maliye Bakanlığı’nın Bitcoini bir hesap birimi veya özel para olarak tanımlamasının ardından, Bitcoini bir ödeme mekanizması olarak tanıyan ilk Avrupa ülkesi olmuştur22.
Avustralya’da Bitcoin, bir emtia olarak kabul edilmektedir.
Bazı devletler kripto paraların hukuki bağlılığı noktasında ağırdan alırken bazıları hızlı davranıp kendi vatandaşlarını korumak ve milyarlarca dolarlık kripto para projelerini ülkesine çekmek için serbest bölge ilan etmiştir. Ülkemizde 3 milyona yakın kripto para yatırımcısının hukuki sorunlarını çözmek ve bu milyonlarca yatırımları ülkemize çekmek için hızlı hareket edilmelidir.
1 Öyle ki Satoshi Nakamoto’nun gerçekte kim/ler olduğu hâlen bilinmemektedir.
2 Crosby ve diğ., s. 4-5.
3 Diğer kripto paralara ise Altcoin denmektedir. Bunlara örnek olarak; Ethereum, Ripple, Litecoin, Iota (Miota), Monero, NXT, Waves, El Petro ve Tether gösterilebilir. (Güven / Şahinöz, s. 112 vd.).
4 Davis Joshua, “The Crypto-Currency: Bitcoin and its mysterious inventor”, The New Yorker, 10. Oktober. 2011, https://www.newyorker.com/magazine/2011/10/10/the-crypto-currency Bu aynı zamanda ilk Blockchain işlemidir (Deloitte, s. 2).
5 Crosby ve diğ., s. 5; https://coinreport.net/experts-10th-anniversary-first-bitcoin-transaction/
6 Diğer elektronik para kuruluşları için bkz. https://www.bddk.org.tr/Kuruluslar-Kategori/Elektronik-Para-Kuruluslari/7
7 Akbank Direkt mobil uygulaması üzerinden de Ripple işlemleri yapılabilmektedir. Bkz. https://uzmancoin.com/ripple-akbank-direkt/
8 Türkiye’deki ilk Bitcoin ATM’si Atatürk Havalimanı’nda açılmıştır. Ancak bir süre sonra bu ATM kapatılmıştır. Bkz. https://uzmancoin.com/bitcoin-tek-atm-turkiye/
10 GÜVEN Vedat / ŞAHİNÖZ Erkin, Blokzincir Kripto Paralar Bitcoin, İstanbul, Kasım 2018, s. 45.
11 Her blok kendi Hash’i ile tanımlanmaktadır (SINGHAL Bikramaditya / DHAMEJA Gautam / PANDA Priyansu Sekhar, Beginning Blockchain, New York, 2018, s. 159).
12 CROSBY Michael / NACHIAPPAN /PATTANAYAK Pradhan / VERMA Sanjeev/ KALYANARAMAN Vignesh, “Blockchain Technology: Beyond Bitcoin”, Sutardja Center for Entrepreneurship & Technology Technical Report, California, Ekim 2015, s. 9. Blok sistemiyle ağ üzerindeki güvenilmeyen işlemlerin devre dışı bırakılması hedeflenmiştir (Güven / Şahinöz, s. 53 vd.). İlk bloğa “Genesis Blok” denmektedir (Singhal /
13 HALABURDA Hanna / SARVARY Miklos, Beyond Bitcoin, The Economics of Digital Currencies, London, 2016, s. 108. Bu süre farklı dönemlerde değişiklik gösterebilir.
14 Nakamoto, s. 4; Halaburda / Sarvary, s. 106; Güven / Şahinöz, s. 96.
15 Singhal / Dhameja / Panda, s. 186-187; Halaburda / Sarvary, s. 106-107; Güven / Şahinöz, s. 64.
16 Singhal / Dhameja / Panda, s. 186
17 Aksoy Dursun, s. 114.
18 Aksoy Dursun, s. 114.
19 https://www.forex.com.tr/emtia-nedir
20 Aksoy Dursun, s. 114-115.
21 Serozan, s. 73, N. 279. Aynı yönde bkz. Antalya, Temel Kavramlar, s. 15-16, N. 58; Ergüne, s. 6.
22 Bu platformlara ilişkin bkz. https://coin-turk.com/piyasalar .Bu platformların günlük işlem hacmi için bkz. https://coin-turk.com/piyasalar . Dünya genelinde ise 8.944 kripto para işlem platformu bulunmaktadır (Nebil, s. 77).
Yorumlar
Yorum Gönder