Çocuk Hakları ve Günümüzdeki İhlalleri
Çocuk Hakları ve Günümüzdeki İhlalleri
Her insanın, insan olduğu için bazı hakları vardır. Bu haklar, evrensel niteliktedir, bu hakları kimse bizden esirgeyemez ve kimse bizi vazgeçiremez. Hepsi eşit değerdedir ve birbiriyle bağlantılıdır. Bir ülkenin insan haklarına verdiği değer gelişmişlik düzeyi ve demokrasisi ile doğru orantılıdır. İnsan hakları ile ilgili Türkiye Cumhuriyeti anayasalarında farklı ibareler olmuştur. 1962 Anayasasında insan haklarına dayalı ibaresi varken1982 Anayasasında bu, insan haklarına saygılı olarak değiştirilmiştir. Bu değişiklik bazı tartışmalara neden olmuştur. İnsan haklarına verilen önemin artmasıyla birlikte çocuk haklarının da uluslararası hukukta önemi fark edilmeye başlamıştır. BMÇHS madde1’e göre daha erken yaşta reşit olma dışında on sekiz yaşına kadar herkes çocuktur. Çocukların reşit bireylere oranla daha fazla korunmaya ihtiyaçları vardır. Çocukların sahip olduğu haklar geliştirilmeli ve korunmalıdır.
Çocuk hakları ile ilgili düzenlenmiş ilk uluslararası yasal belge 1924 Cenevre Çocuk Hakları Bildirgesidir. Bu bildirgede çocuk hakları şöyle düzenlenmiştir:
- Çocuğa hem maddi hem de ruhsal olarak normal gelişimi için gerekli olan imkanlar verilmelidir.
- Aç olan çocuk beslenmelidir; hasta olan çocuk emzirilmeli; geri kalmış çocuğa yardım edilmelidir; suçlu çocuk geri alınmalıdır; yetim ve kimsesiz çocuklar korunmalı ve onlara yardım edilmelidir.
- Çocuk, sıkıntılı zamanlarında ilk yardım alan kişi olmalıdır.
- Çocuk geçimini sağlayabilecek bir konuma getirilmeli ve her türlü istismara karşı korunmalıdır.
- Çocuk, yeteneklerinin hemcinslerinin hizmetine adanması gerektiğinin bilincinde yetiştirilmelidir.
İkinci Dünya Savaşı’nın ardından 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi kabul edilmiştir. Bu beyannamenin ardından savaşların çocuklar üzerindeki etkisi göz önüne alınmış ve1959’daÇocukHaklarıBildirgesikabuledilmiştir.ÇocukHakları Bildirgesi on maddeden oluşmuştur. 1990 yılında da Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi yürürlüğe girmiştir. Çocuk haklarının dayandığı bazı temel ilkeler vardır. Bunlar:
- Eşitlik: Bütün çocuklar haklarda ve onurda eşittir (BMÇHS md.2). Tüm çocuklar; ırk, etnik köken, din, mezhep, cinsiyet fark etmeksizin eşittir.
- Çocuğun En Yüksek Yararı: Çocukları ilgilendiren tüm faaliyetlerde çocuğun yararı temel düşüncededir (BMÇHS md.3). Örneğin Eski ve Yeni TMK’ de çocuğun mirası ile ilgili çocuğun üstün yararını koruma konusunda değişiklik yapılmıştır. Eski TMK’de evlat edinen evlatlığın mirasçısı olabiliyorken Yeni TMK’de bu mümkün değildir.
- Yaşama ve Gelişme: Bütün çocukların yaşama, gelişme ve hayatta kalma hakkı vardır (BMÇHS md.6).
- Katılım: Taraf Devletler, görüşlerini oluşturma yeteneğine sahip çocuğun kendini ilgilendiren her konuda görüşlerini özgürce ifade etme hakkını bu görüşlere çocuğun yaşı ve olgunluk derecesine uygun olarak, gereken özeni gösterilmek suretiyle tanırlar. Bu amaçla, çocuğu etkileyen herhangi bir adli veya idari kovuşturmada çocuğun ya doğrudan doğruya veya bir temsilci ya da uygun bir makam yoluyla dinlenilmesi fırsatı, ulusal yasanın usule ilişkin kurallarına uygun olarak çocuğa özellikle sağlanacaktır (BMÇHS md.12).
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’ndeki hak çeşitleri üç tanedir:
- İhtiyacı Karşılayan Haklar: Her çocuğun anne ve babasını bilme ve onlar tarafından bakılmaya ihtiyacı vardır (BMÇHS md.7).Her çocuğun yaşama hakkı vardır ve BMÇHS m.6,f.2 hükmüne göre taraf devletler, çocuğun hayatta kalması ve gelişmesi için mümkün olan azami çabayı gösterirler. Taraf Devletler, çocuğun olabilecek en iyi sağlık düzeyine kavuşma, tıbbi bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini veren kurumlardan yararlanma hakkını tanırlar. Taraf Devletler, hiçbir çocuğun bu tür tıbbi bakım hizmetlerinden yararlanma hakkından yoksun bırakılmamasını güvence altına almak için çaba gösterirler (BMÇHS md.24).Taraf Devletler zihinsel ya da bedensel özürlü çocukların saygınlıklarını güvence altına alan, özgüvenlerini geliştiren ve toplumsal yaşama etkin biçimde katılmalarını kolaylaştıran şartlar altında eksiksiz bir yaşama sahip olmalarını kabul ederler (BMÇHSmd.23/1).
- Koruyucu haklar: Kişileri devlete karşı koruyan haklardır. Örneğin: Çocukların uyuşturucudan korunma hakları vardır (BMÇHS md.33)Çocukların her türlü cinsel sömürüye ve istismara karşı korunma hakları vardır (BMÇHS md.34).
- Katılım Hakları: BMÇHS m.2’ye göre çocukların kendilerini ilgilendiren konularda görüşlerini bildirme ve bu konu hakkındaki sürece katılma hakları vardır.
Çocuk hakları hakkında uluslar bilinçlendikçe tarih içinde çocuk haklarını güvence altına almak amacıyla yukarıda belirtmiş olduğum çalışmaların yanında belirtmediğim başka çalışmalar da yapılmıştır. Ne yazık ki çocuk hakları günümüzde hala ihlal edilmektedir. “UNICEF son 10 yılda çocuklara yönelik 170 bin hadisenin kayıtlara geçtiğini, bu sayının günde en az 45 çocuğun hakkının ihlali anlamına geldiğini dile getirdi.”(Bağ, 2019). Çocuk işçiliği, çocuk askerler, çocukların yaşama hakkının ihlali, çocuk istismarı ve ihmali sayabileceğimiz çocuk hakları ihlallerindendir. 
Sokakta ayakkabı boyayan bir çocuk
“Çocukları çocukluklarını yaşamaktan alıkoyan, potansiyellerini ve saygınlıklarınıeksilten, daha da önemlisi fiziksel ve zihinsel gelişimleri açısından zararlı olan bütün işler, çocuk işçiliğinin sınırları içerisinde yer almaktadır” (Bakır, 2018).BMÇHS 32. maddesi çocuk işçiliğine karşı çocukların korunma hakkından bahsetmektedir. “Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve UNICEF’in yayınladığı rapora göre, son 20yılda kaydedilen ilerlemenin ardından COVID-19 krizi nedeniyle milyonlarca çocuk, çocuk işçiliğine itilebilir ve çocuk işçiliğinde ilk kez artış görülebilir” (UNICEF, 2020).
“Yapılan araştırmalar dünyada yaklaşık 152 milyon çocuk işçi olduğunu göstermektedir ve 73 milyonu Afrika’da, 62 milyonu Asya-Pasifik bölgesinde yaşamaktadır. Çocuk işçilerin yaklaşık yarısı 5-11 yaş aralığındadır ve çocuk işçilerin yaklaşık yarısı tehlikeli işlerde çalışıyor.” (İNSAMER, 2020). 
Çocuk İşçiler
Savaşlar çocukların hayatını birçok yönden etkilemiştir ve bu sebepleçocuklar birçok hak ihlaline maruz kalmıştır ve de kalmaya devam etmektedir. Çocukların savaştan korunması ve savaşın onlar üzerindeki etkisini en aza indirme konusu BMÇHS madde 38’de bahsedilmiştir. Savaş zamanları çocukların yaşama, eğitim, barınma, beslenme gibi hakları ihlal edilir. Yıllardır sıcak çatışmaların yaşandığı Suriye’de İNSAMER’in 2020yıllığındaki verilerine göre ülkedeki çocuk sayısı 11 milyondur. Okul çağındaki yaklaşık çocuk sayısı 8 milyon ve okula gidemeyen çocuk sayısı 3 milyondur.28.226 çocuk öldürülmüş ve 3337 çocuk silah altına alınmıştır. İç savaşta 4469çocuk tutuklu halde veya akıbeti bilinmiyor. 176 çocuk ise işkence ile ölmüştür. Savaşlarda ve silahlı çatışmalarda yapılan diğer bir ihlal çocuk askerlerin kullanılmasıdır. Uluslararası ceza hukukunda çocuk askerliği savaş suçları arasındadır.Genellikle terör örgütleri ve iç savaştaki ülkeler çocukları asker olarak kullanırlar. Bunun sebeplerinden birisi çocukların kolay yönlendirilebilir olmasıdır.
Vietnam Savaşından bir çocuk asker
Diğer bir hak ihlali olan çocuk istismarı BMÇHS madde 19 ve 34’te bahsedilmiştir.Çocuk istismarı, “çocuğun toplumsal kurallar yahut yetişkin kişiler tarafından maruz kaldığı uygunsuz ve hasar verici eylemlerin/eylemsizliklerin tümü” olarak tanımlanmaktadır. Bu durumlar, fiziksel istismar, duygusal istismar, cinsel istismar ve çocuk ihmali olmak üzere dörde ayrılır (Bakır, 2018).
“Dünya Sağlık Örgütü’ne göre her 4 çocuktan biri fiziksel şiddete maruz kalıyor. Dünyada çocukların %23’üfiziksel şiddete,%36’sı duygusal şiddete,%26’sı cinsel istismara maruz kalıyor ve mağdurların %18’i kızçocukları,%8’i erkek çocuklarından oluşuyor. Cinsel istismar vakalarının %90’ında fail çocukların yakını çıkıyor. Düşük ve orta gelirli 38 ülkede 17 milyon, 28 Avrupa ülkesinde 2.5 milyon kadın çocukken cinsel istismara uğradığını söylüyor. İnternet İzleme Vakfı, 2016’daçocuk istismarına dair içeriklerin yer aldığı 57.335 internet sitesi tespit etti.”(Yılmaz & Çetinkaya, 2018)
Dünyanın birçok bölgesinde özellikle de yoksul ülkelerde çocuk hakları ihlallerinin ciddi boyutlara ulaştığı açık bir olgudur. Söz konusu ihlallerin önlenmesi için Birleşmiş Milletler ve alt kuruluşları başta olmak üzere tüm uluslararası kuruluşlar ve devletler yaşanabilir bir dünya için çalışmalıdır.
Her çocuğun güldüğü bir dünya oluşana dek!
İkinci Dünya Savaşı’nın ardından 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi kabul edilmiştir. Bu beyannamenin ardından savaşların çocuklar üzerindeki etkisi göz önüne alınmış ve1959’daÇocukHaklarıBildirgesikabuledilmiştir.ÇocukHakları Bildirgesi on maddeden oluşmuştur. 1990 yılında da Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi yürürlüğe girmiştir. Çocuk haklarının dayandığı bazı temel ilkeler vardır. Bunlar:
- Eşitlik: Bütün çocuklar haklarda ve onurda eşittir (BMÇHS md.2). Tüm çocuklar; ırk, etnik köken, din, mezhep, cinsiyet fark etmeksizin eşittir.
- Çocuğun En Yüksek Yararı: Çocukları ilgilendiren tüm faaliyetlerde çocuğun yararı temel düşüncededir (BMÇHS md.3). Örneğin Eski ve Yeni TMK’ de çocuğun mirası ile ilgili çocuğun üstün yararını koruma konusunda değişiklik yapılmıştır. Eski TMK’de evlat edinen evlatlığın mirasçısı olabiliyorken Yeni TMK’de bu mümkün değildir.
- Yaşama ve Gelişme: Bütün çocukların yaşama, gelişme ve hayatta kalma hakkı vardır (BMÇHS md.6).
- Katılım: Taraf Devletler, görüşlerini oluşturma yeteneğine sahip çocuğun kendini ilgilendiren her konuda görüşlerini özgürce ifade etme hakkını bu görüşlere çocuğun yaşı ve olgunluk derecesine uygun olarak, gereken özeni gösterilmek suretiyle tanırlar. Bu amaçla, çocuğu etkileyen herhangi bir adli veya idari kovuşturmada çocuğun ya doğrudan doğruya veya bir temsilci ya da uygun bir makam yoluyla dinlenilmesi fırsatı, ulusal yasanın usule ilişkin kurallarına uygun olarak çocuğa özellikle sağlanacaktır (BMÇHS md.12).
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’ndeki hak çeşitleri üç tanedir:
- İhtiyacı Karşılayan Haklar: Her çocuğun anne ve babasını bilme ve onlar tarafından bakılmaya ihtiyacı vardır (BMÇHS md.7).Her çocuğun yaşama hakkı vardır ve BMÇHS m.6,f.2 hükmüne göre taraf devletler, çocuğun hayatta kalması ve gelişmesi için mümkün olan azami çabayı gösterirler. Taraf Devletler, çocuğun olabilecek en iyi sağlık düzeyine kavuşma, tıbbi bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini veren kurumlardan yararlanma hakkını tanırlar. Taraf Devletler, hiçbir çocuğun bu tür tıbbi bakım hizmetlerinden yararlanma hakkından yoksun bırakılmamasını güvence altına almak için çaba gösterirler (BMÇHS md.24).Taraf Devletler zihinsel ya da bedensel özürlü çocukların saygınlıklarını güvence altına alan, özgüvenlerini geliştiren ve toplumsal yaşama etkin biçimde katılmalarını kolaylaştıran şartlar altında eksiksiz bir yaşama sahip olmalarını kabul ederler (BMÇHSmd.23/1).
- Koruyucu haklar: Kişileri devlete karşı koruyan haklardır. Örneğin: Çocukların uyuşturucudan korunma hakları vardır (BMÇHS md.33)Çocukların her türlü cinsel sömürüye ve istismara karşı korunma hakları vardır (BMÇHS md.34).
- Katılım Hakları: BMÇHS m.2’ye göre çocukların kendilerini ilgilendiren konularda görüşlerini bildirme ve bu konu hakkındaki sürece katılma hakları vardır.
Çocuk hakları hakkında uluslar bilinçlendikçe tarih içinde çocuk haklarını güvence altına almak amacıyla yukarıda belirtmiş olduğum çalışmaların yanında belirtmediğim başka çalışmalar da yapılmıştır. Ne yazık ki çocuk hakları günümüzde hala ihlal edilmektedir. “UNICEF son 10 yılda çocuklara yönelik 170 bin hadisenin kayıtlara geçtiğini, bu sayının günde en az 45 çocuğun hakkının ihlali anlamına geldiğini dile getirdi.”(Bağ, 2019). Çocuk işçiliği, çocuk askerler, çocukların yaşama hakkının ihlali, çocuk istismarı ve ihmali sayabileceğimiz çocuk hakları ihlallerindendir.
 |
| Sokakta ayakkabı boyayan bir çocuk |
“Çocukları çocukluklarını yaşamaktan alıkoyan, potansiyellerini ve saygınlıklarını
eksilten, daha da önemlisi fiziksel ve zihinsel gelişimleri açısından zararlı olan bütün işler, çocuk işçiliğinin sınırları içerisinde yer almaktadır” (Bakır, 2018).BMÇHS 32. maddesi çocuk işçiliğine karşı çocukların korunma hakkından bahsetmektedir. “Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve UNICEF’in yayınladığı rapora göre, son 20yılda kaydedilen ilerlemenin ardından COVID-19 krizi nedeniyle milyonlarca çocuk, çocuk işçiliğine itilebilir ve çocuk işçiliğinde ilk kez artış görülebilir” (UNICEF, 2020).
“Yapılan araştırmalar dünyada yaklaşık 152 milyon çocuk işçi olduğunu göstermektedir ve 73 milyonu Afrika’da, 62 milyonu Asya-Pasifik bölgesinde yaşamaktadır. Çocuk işçilerin yaklaşık yarısı 5-11 yaş aralığındadır ve çocuk işçilerin yaklaşık yarısı tehlikeli işlerde çalışıyor.” (İNSAMER, 2020).
 |
| Çocuk İşçiler |
Savaşlar çocukların hayatını birçok yönden etkilemiştir ve bu sebeple
çocuklar birçok hak ihlaline maruz kalmıştır ve de kalmaya devam etmektedir. Çocukların savaştan korunması ve savaşın onlar üzerindeki etkisini en aza indirme konusu BMÇHS madde 38’de bahsedilmiştir. Savaş zamanları çocukların yaşama, eğitim, barınma, beslenme gibi hakları ihlal edilir. Yıllardır sıcak çatışmaların yaşandığı Suriye’de İNSAMER’in 2020yıllığındaki verilerine göre ülkedeki çocuk sayısı 11 milyondur. Okul çağındaki yaklaşık çocuk sayısı 8 milyon ve okula gidemeyen çocuk sayısı 3 milyondur.28.226 çocuk öldürülmüş ve 3337 çocuk silah altına alınmıştır. İç savaşta 4469çocuk tutuklu halde veya akıbeti bilinmiyor. 176 çocuk ise işkence ile ölmüştür. Savaşlarda ve silahlı çatışmalarda yapılan diğer bir ihlal çocuk askerlerin kullanılmasıdır. Uluslararası ceza hukukunda çocuk askerliği savaş suçları arasındadır.
Genellikle terör örgütleri ve iç savaştaki ülkeler çocukları asker olarak kullanırlar. Bunun sebeplerinden birisi çocukların kolay yönlendirilebilir olmasıdır.
 |
| Vietnam Savaşından bir çocuk asker |
Diğer bir hak ihlali olan çocuk istismarı BMÇHS madde 19 ve 34’te bahsedilmiştir.
Çocuk istismarı, “çocuğun toplumsal kurallar yahut yetişkin kişiler tarafından maruz kaldığı uygunsuz ve hasar verici eylemlerin/eylemsizliklerin tümü” olarak tanımlanmaktadır. Bu durumlar, fiziksel istismar, duygusal istismar, cinsel istismar ve çocuk ihmali olmak üzere dörde ayrılır (Bakır, 2018).
“Dünya Sağlık Örgütü’ne göre her 4 çocuktan biri fiziksel şiddete maruz kalıyor. Dünyada çocukların %23’üfiziksel şiddete,%36’sı duygusal şiddete,%26’sı cinsel istismara maruz kalıyor ve mağdurların %18’i kızçocukları,%8’i erkek çocuklarından oluşuyor. Cinsel istismar vakalarının %90’ında fail çocukların yakını çıkıyor. Düşük ve orta gelirli 38 ülkede 17 milyon, 28 Avrupa ülkesinde 2.5 milyon kadın çocukken cinsel istismara uğradığını söylüyor. İnternet İzleme Vakfı, 2016’daçocuk istismarına dair içeriklerin yer aldığı 57.335 internet sitesi tespit etti.”(Yılmaz & Çetinkaya, 2018)
Dünyanın birçok bölgesinde özellikle de yoksul ülkelerde çocuk hakları ihlallerinin ciddi boyutlara ulaştığı açık bir olgudur. Söz konusu ihlallerin önlenmesi için Birleşmiş Milletler ve alt kuruluşları başta olmak üzere tüm uluslararası kuruluşlar ve devletler yaşanabilir bir dünya için çalışmalıdır.
Her çocuğun güldüğü bir dünya oluşana dek!
Resimler:
Yazı Kaynakçası
Bağ, M. (2019, Aralık).
Bakır, Z. Z. (2018). 2018 Dünyanın Çocuk Karnesi. İstanbul:
pelikan basım.
İNSAMER. (2020). İNSAMER 2020 Yıllığı: İnfografik Anlatı.
İstanbul.
Yorumlar
Yorum Gönder